Coaching en therapie, hoe doe je dat?

Begeleiding hoeft niet zwaar te zijn. Mijn stelregel voor begeleiding is: begeleid zo licht als mogelijk, zo zwaar als nodig. Als het maar met aandacht gebeurt. Je hoeft niet te graven in het verleden. Het probleem hoeft niet per se voort te komen uit een trauma dat jij moet aanpakken. Je werkt met wat er is. En soms is er inderdaad iets waardoor iemand sterke emoties ervaart. Prima, daar hoef je niet van te schrikken, die hoef je niet te fixen. Daar geef je ruimte aan en je onderzoekt vervolgens samen hoe de cliënt daarmee wil omgaan en hoe dat te doen.

Je zoekt dus samen naar een andere staat van zijn om vanuit te leven en werken. Eentje die meer klopt voor de cliënt. Zo vindt de cliënt een staat van zijn van waaruit hij of zij het leven en zichzelf anders ervaart. Die beter past bij wie de cliënt wezenlijk is. Van daaruit komen als vanzelf de kwaliteiten en oplossingen die de cliënt nodig heeft om het probleem op te lossen.

Die modus kan je niet aanleren bij de cliënt, of aanpraten. De kunst is de cliënt het in zichzelf te laten vinden. Daarvoor onderzoekt de cliënt twee dingen bij zichzelf: de huidige modus en de modus die meer klopt. Door hier bewust van te zijn kan de cliënt schakelen tussen die modi.

De kwaliteit van dat zelfonderzoek bepaalt hoe sterk de cliënt zich ontwikkelt en de mate waarin hij zichzelf bevrijdt van zijn patronen. Vaak mag een cliënt namelijk op een andere wijze naar zichzelf kijken. De cliënt mag bewust zijn van hoe hij is, elk hier en nu. De cliënt mag warm, vergevingsgezind en met compassie naar zichzelf kijken. Zodat hij waarachtig en eerlijk over en naar zichzelf is en erkent wat hij werkelijk weet, vindt, voelt en doet. De cliënt mag erkennen dat hij het vaak niet weet. Hij mag zijn oordelen en overtuigingen loslaten en telkens vanuit een fris perspectief kijken. En zich open stellen voor wat zich voorbij het niet-weten aandient. Hij mag wijsheid, nieuwe antwoorden, kracht en inzichten in zichzelf vinden. Hij mag moedig zijn om het oude los te laten, maar ook om te vertrouwen op het nieuwe. Hij mag zonder aanleiding welzijn en onvoorwaardelijke vreugde of rust in zichzelf vinden.

Hieruit blijkt dat zelfonderzoek gebeurt in een wezenlijk gesprek. En bij dat gesprek hoort een bepaalde houding. Die houding laat zich beschrijven door waarden zoals warmte, waarachtigheid, wijsheid en welzijn. De cliënt neemt een andere houding aan en kijkt zo op een nieuwe wijze naar zichzelf. Zonder snelle oordelen, zonder weerstand, zonder koppigheid.

We zien steeds meer verschillende soorten begeleiders en coaches in de markt. Zoals loopbaancoach, life coach, persoonlijke (ontwikkelings-)coach, executive coach, business coach, teamcoach en performance coach. Het aantal soorten coaches blijft groeien. De essentie van alle vormen van begeleiding is toch overal hetzelfde: mensen in een wezenlijk gesprek bijstaan in hun zelfonderzoek.

Het belangrijkste ingrediënt ben jij zelf als begeleider. Jij biedt de ruimte voor dit zelfonderzoek. En jij bewaakt de kwaliteit van het zelfonderzoek. Die ruimte en kwaliteit laten zich beschrijven door waarden zoals warmte, waarachtigheid, wijsheid en welzijn.

De methode die je volgt als begeleider maakt nauwelijks uit. Dat blijkt ook uit wetenschappelijk onderzoek. Als je er maar comfortabel en met vertrouwen mee kan werken. Echte resultaten behaal je niet met een methode of stappenplan, maar door samen echt vanuit verwondering te onderzoeken wat er is.

We kunnen begeleiding dus niet ‘vangen’ in protocollen en gestandaardiseerde methoden. Begeleiden is mensenwerk en draait om mens-zijn. Kennis, vaardigheden en competenties zijn belangrijk en handig. Maar het draait vooral om een wezenlijk gesprek. En jouw houding die dat mogelijk maakt. Zodat je in het begeleiden continu een ruimte van warmte, waarachtigheid, wijsheid en welzijn biedt en leert jezelf als instrument in te zetten voor de ontwikkeling van de ander.

Hoe doe je dit nou concreet? Hoe geef je structuur aan begeleiding? Hoe kun je effectief begeleiden? Hoe laat je iemand wezenlijke verandering doormaken? Dat vertel ik je hieronder.

Het traject

Begeleiding vindt vaak plaats in een traject. Dat traject kent een bepaalde structuur, namelijk kennismaking en intake, sessies, evaluatie(s) en afsluiting:

• Je begint met een kennismaking en een intake. Als iemand met een probleem of vraag bij je komt, dan combineer je die twee gesprekken in één. De kennismaking is belangrijker dan je denkt. Er moet een klik zijn tussen de cliënt en jou. Als je elkaar sympathiek vindt en er is vertrouwen in elkaar, dan heb je aan enkele van de belangrijkste voorwaarden voldaan en kan er al bijna niets mis gaan. Meestal gaat de kennismaking over in de intake. Als je te maken hebt met een cliënt en zijn leidinggevende als opdrachtgever, dan doe je de kennismaking los van de intake. Soms is kennismaking met de opdrachtgever nodig of handig. De intake doe je met z’n drieën. Met de intake kijk je samen naar wat het probleem is en wat het doel en de vraag is van de cliënt. Probeer zoveel mogelijk naar de kern van het probleem te komen. Later, hieronder, kun je leren hoe je tot de kern van een probleem kunt komen. Je stemt de verwachtingen op elkaar af.
• Als er voldoende zin en vertrouwen is om verder te gaan start je met de sessies. Elke sessie kent ook weer een structuur: voorbereiding, voorwaarden scheppen, contracting (daar en dan verleden), onderzoek en integratie (hier en nu), contracting (daar en dan toekomst), afronding. Verderop vertel ik je hoe een sessie eruit ziet.
• Als na een aantal sessies het doel van het traject is behaald kun je gaan evalueren. De eindevaluatie laat je vaak aansluiten op de laatste sessie. Tussentijds evalueren kan ook zinvol zijn. Sowieso doe je dat elke sessie met de cliënt. En als er een opdrachtgever is, kun je ook een afspraak maken voor een tussentijdse evaluatie. Die doe je ook met z’n drieën. Bespreek hierbij het doel, het proces, de communicatie, de verwachtingen en de resultaten. Trek lering eruit en stuur indien nodig bij.
• Tot slot sluit je het traject af. Meestal doe je dat in de laatste afspraak met de eindevaluatie. Vaak is het niet meer dan het benoemen van het einde van het traject en afscheid nemen. Toch is het belangrijk. Het traject is klaar en rond. De cliënt kan zelf verder.

De sessies

Een traject bestaat dus vooral uit een aantal sessies. De sessies vormen de ruggengraat van begeleiding. Die hebben ook een structuur, namelijk voorbereiding, voorwaarden scheppen voor coaching of therapie, contracting in, zelfonderzoek, contracting uit en afronding.

• Zorg ter voorbereiding op tijd voor de juiste omstandigheden, zoals de juiste locatie, eventuele stoelen en andere voorwaardelijke zaken die je nodig hebt. Daarna richt je de voorbereiding vooral op jezelf. Je zorgt ervoor dat je alle aandacht kunt hebben voor de cliënt en hoe je de cliënt bijstaat in zijn zelfonderzoek.
• Zodra de cliënt aankomt begin je met het scheppen van de voorwaarden voor begeleiding. Je schept de juiste sociale ruimte, je stemt je af op de energie van de cliënt en je bouwt aan de relatie met vertrouwen. Je hoeft nog niet meteen de diepte in. Koetjes en kalfjes doen het goed hier. Je stemt vooral op andere elementen af dan op het inhoudelijke en het verbale.
• Al samen pratende kom je tot de vraag waar de cliënt het over wil hebben. Dit is contracting in; het vaststellen van het doel (voor dit gesprek) en het toetsen van de voortgang. In deze fase van het gesprek kijk je vooral naar het verleden en de patronen waar de cliënt last van heeft. Dat is ten slotte de aanleiding waarom hij hier is. En je vraagt door naar wat de cliënt ermee wil. Probeer ook hier zoveel mogelijk naar de kern van het probleem te komen (Verderop kun je leren hoe je tot de kern van een probleem komt).
• Zodra helder is waar de cliënt het over wil hebben en waarom, dan kan het echte zelfonderzoek beginnen. Daarvoor is het handig als je de cliënt laat bewust worden van het hier en nu. Vraag hoe het nu is en hoe de cliënt nu is en wat hij ervaart. Onderzoek de modi van de cliënt. Tijdens het gesprek verandert de modus van de cliënt voortdurend. Laat de cliënt bewust worden van de huidige modus en de staat van zijn die meer voor hem klopt. Een modus die meer klopt voelt meer ontspannen, waarachtiger en vrijer. De cliënt ervaart deze staat van zijn alsof hij meer geïntegreerd is, meer heel is. Verderop vertel ik je hoe je iemand bewust maakt van modi en hoe hij zich kan bevrijden van bepaalde modi.
• Als de cliënt de juiste staat van zijn heeft gevonden in zichzelf, dan volgt daar als vanzelf de oplossing van het probleem uit. Hier gaat het weer om contracting, maar dan naar de toekomst toe: contracting uit. Wat was het doel ook alweer en wat kan de cliënt ermee vanuit deze modus? Het antwoord komt uit een andere staat van zijn. Als vanzelf. Dus hoe gaat de cliënt het vanaf nu vanuit deze staat van zijn anders doen?
• Nu kun je afronden. Maak een afspraak voor de volgende sessie (meestal tussen de 2 en 6 weken) en wens de cliënt veel plezier met zijn nieuw verworven inzicht.

De effectiviteit van jouw begeleiding hangt sterk af van de kwaliteit van het gesprek dat je voert. Heb je namelijk een wezenlijk gesprek? Als je elke keer naar de kern van het probleem en van de modus gaat is het gesprek waarschijnlijk wezenlijk. En dat betekent dat je het ongemakkelijke mag opzoeken. Dat je het moeilijke gesprek aangaat. Dit kan ook moeilijk zijn voor jou als begeleider, want je zult de weerstand van de cliënt tegenkomen. En die kan direct of indirect op jou zijn gericht.

De volgende vragen helpen je naar de kern van het probleem van de cliënt te komen. Je hoeft ze niet allemaal te gebruiken en ook niet in een specifieke volgorde. Herhaling van vragen werkt vaak goed; ga na of jouw vraag ook wezenlijk beantwoord is door jouw cliënt.

Begin door de cliënt het thema te laten benoemen.

• Waar loop je in jouw ontwikkeling en functioneren tegenaan?
• Wat houdt je daarin het meest bezig?
• Wat is daar het probleem van?
• Wat is daar moeilijk aan voor jou?

Vervolgens ga je naar de kern van het thema.

• Wat vind je daar moeilijk aan?
• Wat is daar erg aan?
• Wat voel je daarbij?
• Wat kan er gebeuren als dat zo is?
• En dan?
• Wat ga je uit de weg?
• Wat zegt dat over jou?
• Gerichte gesloten vragen, zoals Ben je bang om afgewezen te worden?, Is de boosheid pijnlijk, of is de eenzaamheid pijnlijk voor je?

Mensen komen bij een coach of therapeut omdat ze vast zitten in patronen. En zij zelf zijn een belangrijk onderdeel van die patronen. De manier van reageren, de perceptie van de situatie en de gedachten en gevoelens die opkomen zijn vaak moeilijk te veranderen. Dat komt doordat dit allemaal hoort bij de modus die de cliënt in die situatie heeft. De cliënt verandert als zijn modus verandert. En dat vraagt om onderzoek naar de modus en bewustwording.

Het is handig om de modus op te roepen die de cliënt als probleem ervaart. Dan kun je hem ter plekke onderzoeken, hier en nu. Laat de cliënt vertellen over de situatie en het probleem dat hij ervaart. Ga naar de kern (zie hierboven). Let op gevoelsreacties en vraag door naar de ervaring in het hier en nu.

Een effectief hulpmiddel is door verschillende elementen op papier te zetten en op de grond te leggen. Dus bijvoorbeeld een A4 met ‘identiteit’, een met ‘overtuigingen’, en verder allemaal A4tjes met ‘gedachten’, ‘gevoelens’, ‘gedrag’, ‘effect’ en ‘waarden’. De cliënt kan dan op het A4tje gaan staan van het element dat wordt onderzocht. Als de cliënt vertelt over hoe hij over de situatie denkt, dan gaat hij op het A4 staan met ‘denken’. Als hij dan stuit op diepere overtuigingen, dan gaat hij op ‘overtuigingen’ staan en dan onderzoek je die daar nog wat verder. Tot het inzicht en bewustzijn in de modus zijn gegroeid.

In het onderzoek zul je een aantal dingen merken. Zo zal je merken dat er door het onderzoeken al zaken veranderen of verschuiven. Je zult merken dat er nieuwe inzichten komen. En dat de cliënt de neiging heeft in andere modi te schieten, of het over een modus te gaan hebben die beter bij hem past. Dat is prima. Verken de verschillende modi. Ga niet te snel, daarin mag je de cliënt helpen om het juiste tempo te vinden. Laat de modi ervaren en onderzoek ze terwijl ze zich aandienen. Dus alle elementen en de dynamiek tussen bijvoorbeeld denken, voelen, doen, enzovoorts.

Er is een verschil tussen intelligentie en wijsheid. Intelligentie komt uit je verstand. Zelfonderzoek doen is vooral bewust zijn. Dat draait niet om intelligentie, denken en begrijpen. Dat laatste doen we toch alleen maar aan de hand van de bekende verhalen. Wijsheid komt van binnenuit. Om preciezer te zijn, wijsheid ontstaat doordat gevoel, verstand en intuïtie ‘met elkaar in gesprek’ gaan. Dus stel al je oordelen uit. En laat de cliënt ook zijn oordelen uitstellen. Als je denkt dat je het weet, dan zit je er al naast. De meeste problemen ontstaan juist door onze snelle oordelen en overtuigingen waar we aan vast houden. Je kunt alleen maar een wezenlijke verandering bereiken als je alle snelle en automatische oordelen uitstelt. Dit noemen we ook wel onderzoeken vanuit ‘niet-weten’.

Volgens de meeste psychologische theorieën ontwikkelen we ons tot een volwassen en volgroeid mens. Dan ben je cognitief bekwaam, zelfverzekerd, sociaal-emotioneel vaardig en heb je een sterk ego. We snappen allemaal wat hiermee bedoeld wordt. En daar stopt volgens de meeste psychologische visies de ontwikkeling van de mens.

Maar dat hoeft niet. Met name de non-duale wijsheidstradities gaan verder. Voorbeelden van non-duale wijsheidstradities zijn Advaita Vedanta, Soefisme, Zen, Dzogchen en het Taoïsme. In deze stromingen gaat het om zijn. Of zijn wie je ten diepste bent. Dan blijkt jouw ontwikkeling verder te gaan dan wie je tot nu toe dacht te zijn. Jouw ik komt namelijk tot stand door identificatie met een verhaal. En wat gebeurt er als je dit verhaal los laat? En niet jezelf andere verhalen gaat vertellen? Dan ontdek je wie je wezenlijk bent. Je kunt dit ervaren als een staat van zijn. Het is een ervaring waarbij woorden vaak te kort schieten. Dan kom je thuis in jezelf. Dan ervaar je echt dat je al OK bent en kan je moeiteloos van daaruit leven en werken.